هیدروژئولوژی چشمه ‏های کارستی منطقۀ کلاله، استان گلستان

منطقۀ کوهستانی کلاله در شرق استان گلستان واقع شده است. وجود سنگ‏های آهکی کارستی و میانگین بارش سالانه نسبتاً زیاد منطقه سبب شده است که چشمه‏های کارستی بزرگی همچون زاو، آق‌سو و یل‏چشمه در منطقه به وجود آید. در این تحقیق توسعۀ کارست در منطقۀ کلاله و حوضۀ آبگیر چهار چشمۀ‏ نسبتاً بزرگ منطقه براساس فاکتورهای زمین‌شناسی، هیدروژئولوژیکی و هیدروشیمیایی بررسی شده است. در این منطقه سازندهای آهکی لار، تیرگان و مزدوران و سازند شیلی سرچشمه رخنمون داشته است که چشمه‏ها از آنها تخلیه می‌شوند. دو سازند لار و تیرگان در مجاور یکدیگر پتانسیل تشکیل حوضۀ آبگیر چشمۀ بزرگ زاو را داشتند. با بازدید صحرایی و مشاهدۀ عوارض مختلف کارستی همچون گودی مسدود، آبفروچاله و درزه و شکستگی‌های مختلف در سازند کارستی لار، حوضۀ آبگیر این چشمه در این سازند تشخیص داده شد. نوسانات دبی در چشمۀ‏ آق‌سو در سازند مزدوران نسبت به تیرگان (یل‌چشمۀ بالا) بیشتر است، اما میزان حجم ذخیرۀ آن به دلیل کمی ضخامت سازند، کمتر است. نوع جریان در همۀ چشمه‏ها از نوع مجرایی و افشان است. یل‌چشمۀ پایین نیز دبی و نوسانات کم داشته که مشخصۀ سازندهای شیلی همچون سازند سرچشمه است. همچنین، نتایج بررسی منحنی فرود نشان داد چشمه‏های زاو و یل‏چشمۀ بالایی با سه رژیم خطی فرود مختلف، از یک سفرۀ تکامل‌یافتۀ کارستی تغذیه می‏شود؛ درحالی‌که منحنی فرود آق‌سو و یل‏چشمۀ پایینی یک رژیم فرود دارد که می‌تواند به دلیل توسعۀ کمتر کارست در حوضۀ آبگیر باشد. ضریب خشکیدگی این چشمه‏ها نیز نتایج یادشده را تأیید کرده‏اند. همۀ چشمه‏ها تقریباً منشأ یکسان و تیپ غالب بی‌کربناته-کلسیک دارند. فرایند تبادل یونی مستقیم نیز علاوه بر پدیدۀ انحلال در منطقه تا حدودی رخ داده است. همۀ چشمه‏ها نسبت به کلسیت و دولومیت اشباع تا فوق اشباع، ولی نسبت به ژیپس و هالیت تحت اشباع‌اند.